Dziedziczenie ustawowe – odbywa się według przepisów prawa spadkowego i występuje wtedy, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu lub gdy testament jest nieważny lub gdy nie reguluje on losów całości majątku spadkodawcy. Również wtedy gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami, o losach majątku spadkodawcy decydują przepisy prawa spadkowego. Dziedziczenie ustawowe może odnosić się do całości majątku spadkodawcy lub do jego części (nieuwzględnionej w testamencie spadkodawcy). Najogólniej rzecz ujmując, reguły dziedziczenia ustawowego opierają się na stosunku pokrewieństwa, małżeństwa lub przysposobienia.
Polskie prawo spadkowe określa kolejność w jakiej spadkobiercy ustawowi są powoływani do spadku. W pierwszej kolejności do spadku powoływani się dzieci spadkobiercy oraz małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, lecz małżonkowi musi przypaść w udziale minimum 1/4 spadku. Oznacza to, że jeśli mąż pozostawił po sobie żonę i czworo dzieci, to żona otrzyma 1/4 spadku, a czworo dzieci pozostałe 3/4. W wypadku żony i dwojga dzieci – każde z nich otrzymuje 1/3 spadku. W sytuacji gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych (dzieci naturalnych i przysposobionych), do spadku zostają powołani jego małżonek oraz jego rodzice. Wtedy udział każdego z rodziców wynosi 1/4 spadku. Rodzice przejmują cały majątek w wypadku gdy spadkodawca nie zostawił małżonka ani dzieci.
W następnej kolejności, gdy jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, to w jego miejsce wchodzi rodzeństwo spadkodawcy, dziedzicząc część przypadającą rodzicowi w częściach równych. Jednocześnie udział małżonka, który dziedziczy wraz z rodzicami, rodzeństwem czy zstępnymi rodzeństwa współmałżonka, zawsze wynosi połowę spadku. W ten sposób przepisy prawa chronią interes małżonka, który w czasie życia spadkodawcy przyczyniał się do wzrostu jego majątku.
Gdy jedno z rodzeństwa mające prawo do spadku nie żyje, w jego miejsce wchodzą zstępni rodzeństwa. Przykładowo: po zmarłym bracie dziedziczy bratanek (lub bratankowie). W wypadku gdy spadkodawca nie posiada rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa (siostrzeńców, bratanków, siostrzenice, bratanice), małżonek spadkodawcy dziedziczy całość spadku. Małżonek może nie dziedziczyć majątku w wypadku, gdy spadkodawca wystąpił za życia o orzeczenie rozwodu lub separacji, a żądania te były uzasadnione.
W następnej kolejności do spadku powołani zostają dziadkowie spadkodawcy. Dziedziczą oni wtedy, gdy spadkodawca nie miał ani małżonka, ani rodzeństwa, ani zstępnych rodzeństwa. Natomiast gdy spadkodawca nie pozostawił żadnych osób powołanych do spadku z ustawy, spadek dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Czym jest wydziedziczenie?
Wielu z nas- mimo starań, nie ma najlepszych kontaktów ze swoimi najbliższymi. Pojawiają się skrajne przypadki, kiedy nasi najbliżsi dopuszczają się wobec nas ciężkich przewinień, które sprawiają, iż nie chcemy, aby po nas dziedziczyli. Co w takim przypadku zrobić?
Aby pozbawić naszych najbliższych, którzy dopuszczają się wobec nas niewłaściwego zachowania, nagannie się prowadzą- musimy za życia jeszcze zadbać o pozbawienia ich udziału w dziedziczeniu po nas. Spadkodawca może w testamencie pozbawić najbliższych zachowku. Jest to tzw. wydziedziczenie. Muszą jednak istnieć po temu konkretne, poważne powody zawinione przez spadkobiercę. Nie wystarczy sama wola spadkodawcy, np. niechęć do jednego dziecka. Spadkobierca, zapisobierca, a także bliski pominięty w testamencie, a uprawniony do zachowku, może być uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia, jeśli dopuścił się ciężkich przewinień wobec spadkodawcy albo mataczył w kwestii testamentu.
Nie każde zachowanie sprzeczne z wolą spadkodawcy i naganne może być powodem wydziedziczenia. Art. 1008 k.c. przewiduje trzy przypadki:
– uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, czyli normami godziwego postępowania,
– dopuszczenie się wobec spadkodawcy albo najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
– uporczywe nie dopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Nie jest możliwe wydziedziczenie częściowe. Nie jest też dopuszczalne tzw. wydziedziczenie „za karę”, warunkowe, np. jeśli córka czy syn nie zmieni nagannego trybu życia.
Wydziedziczenie nie może dotknąć wnuków, chyba że wobec nich również zachodzą ustawowe przesłanki wydziedziczenia i spadkodawca jasno wyrazi taką wolę. Co do zasady, jeżeli wydziedziczony ma dzieci lub wnuki, prawo do zachowku przechodzi na nich.
W drastycznych przypadkach spadkobierca może być odsunięty od spadku, choć spadkodawca nie pozostawił ostatniej woli ani go formalnie nie wydziedziczył. W trzech przypadkach sąd ma prawo uznać spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia, jeżeli spadkobierca:
– dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
– podstępem lub groźbą skłonił go do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził w sporządzeniu lub odwołaniu ostatniej woli,
– umyślnie ukrył lub zniszczył, podrobił lub przerobił testament albo świadomie skorzystał z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę.
Jakiekolwiek inne przyczyny niż wyżej wymienione (np. pijaństwo, narkomania, popadanie w konflikt z prawem, itd.) nie dają sądowi prawa do stwierdzenia niegodności dziedziczenia.
Jeżeli po ostatnich krzywdach doznanych od spadkobiercy spadkodawca uwzględnił go w testamencie, należy przyjąć, że mu przebaczył.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej, zajrzyj na stronę http://labentowicz.com